H. F. M. Crombag

Mag het recht ‘De koningin der Wetenschappen’ worden genoemd, haar dienaren van rechtspraak en openbaar ministerie daarentegen maken deze eretitel zeker niet (meer) waar. De zeephelling waarop met name de rechterlijke macht zich bevindt is bijna dagelijkse kost in alle nieuwsmedia.
Dit boek, min of meer een voorloper van Peter van Koppen’s ‘Overtuigend bewijs’, geeft geen reactie op het tanend vertrouwen in recht en rechtspraak, maar biedt, globaal geformuleerd, een glashelder beeld van de problemen waarmee het justitieel personeel geconfronteerd kan worden.
Aan de hand van vijfendertig procesdossiers, waarvan één niet geanonimiseerd, wordt haarfijn uit de doeken gedaan waar het zoal fout kan gaan. Bewijsmiddelen die als bewijs gaan dienen (een hoofdzonde) en vaak in het geheel niet verankerd worden. Falende opsporingsambtenaren, liegende getuigen en verklaringen van deskundigen die vaak zonneklaar niet deugen: toch staat in deze zaken weinig de uiteindelijke veroordeling in de weg !

Het klinkt sensationeel maar is het zeker niet. De schrijvers leveren met dit boek, waarvan reeds de zesde druk is verschenen, een knap staaltje onderzoekswerk. Het is niet zonder betekenis dat de oud-advocaat-generaal bij de Hoge Raad, Leyten, dit een bijzonder boek vond.

Kritisch bezien blijft er van de presumptie van onschuld weinig of niets over, het is een fictie die utopische karaktertrekken heeft. De verdediging staat vanaf het begin van het proces op achterstand: ze wordt beperkt in het oproepen en bevragen van getuigen en heeft aanzienlijk minder voorbereidingstijd. Dit boek geeft daarvan een indringend beeld.
Overigens, de schrijvers benadrukken zulks ook, alle manco’s, slordigheden en fouten in de dossiers hebben in vrijwel alle gevallen niet tot veroordeling van onschuldigen geleid; het had overigens wel -zo leert de praktijk- ‘zomaar’ kunnen gebeuren.
Het is goed dat het allemaal weer eens voor het voetlicht wordt gebracht, dat is hoog nodig !

Over de oorzaken valt veel te verhalen, tijdsdruk, productiestatistiek en noem maar op. Naar mijn mening zijn dit schijnexcuses, de oorzaak ligt waarschijnlijk in het feit dat we te maken hebben met een ernstige fout in onze strafrechtspraak: opsporingsinstanties maken de processen-verbaal en overhandigen die als dossier aan de rechter. Dat dossier bevat de facto ook de veroordeling ! Een veroordeling die de jure alleen tijdens de terechtzitting moet worden vastgesteld. Terugkeer naar het onmiddellijkheidsbeginsel verdient -ondanks organisatorische problemen bij de rechtbank- stevige ondersteuning. (zie ook: Jan Boone in Trouw van 8 juni 2011).

Kortom een boek voor iedereen die de actualiteit wil begrijpen en natuurlijk verplichte kost voor strafrechtjuristen.… (mais)

Crombag, rechtspsycholoog, is sterk beïnvloed door de man uit Susquehanna, de omstreden psycholoog B.F. Skinner, grondlegger van het behaviorisme, de leer dat gedragspatronen worden aangeleerd en in stand gehouden door hun gevolgen. Skinner heeft de utopische roman Walden twee geschreven, dat gebaseerd is op dit principe, het menselijk gedrag kan worden gecontroleerd door het geven van beloning en, in mindere mate, straf. Dit wordt behandeld in één van de hoofdstukken in deel 1, psychologie.
Deel 2 Recht. De zin en effectiviteit van straf enerzijds en het vermoeden van onschuld anderzijds worden besproken. Er wordt soms gestraft zonder dat bewijzen waterdicht zijn of bewijs in grote hoeveelheden schuldigheid aantoont (zoals we onlangs nog gezien hebben bij de zaak Lucia B.).
Deel 3 Moraal, waarin een beschouwing over zijn favoriete filosoof “Machiavelli tot het bittere einde”. Het essay “het paradijs van grote ideologieën” bestrijdt, dat het socialisme de grootste bijdrage heeft geleverd aan de welvaartsstaat, die is er om praktische redenen gekomen. Dit geldt ook voor de emancipatiebeweging voor vrouwen. Het kiesrecht voor vrouwen is in veel landen in de nasleep na de eerste wereldoorlog toegekend en vooral in de deelnemende landen. Men kan dit als een beloning zien, omdat zij tijdens de oorlog het werk van mannen in fabrieken en landbouw hadden overgenomen.
De uiteenzettingen in de 17 hoofdstukken zijn in soms heel verschillende perioden geschreven, maar vormen toch een passend geheel.… (mais)

Een verzameling beschouwingen over psychologie en recht, misdaad en straf.

In het eerste deel van het boek worden begrippen zoals als herinnering, verdringing en wraak binnen een meer psychologisch kader geplaatst en besproken. Grombag doet dit op een aantrekkelijke manier.

Het verdient aanbeveling om hetgeen in het begin over herinneringen is geschreven, bij lezing van de rest van het boek steeds paraat te hebben:
‘Herinneren is een reconstructief proces. Herinneringen moeten als het ware telkens opnieuw worden geassembleerd. Is dat op zichzelf al een onzeker proces, het wordt nog onzekerder doordat sinds de herinnering werd verworven het geheugen niet in rust is gebleven, maar talloze nieuwe, min of meer verwante herinneringen heeft vastgelegd en zich onder invloed daarvan vele malen heeft gereorganiseerd. Daarbij komt dat wij ons meestal iets herinneren met een bepaald doel voor ogen: op het moment van herinneren willen wij iets verklaren, vergelijken of juist onderscheiden, of wellicht zelfs iets verontschuldigen’.
Wanneer de schrijver vervolgens de ‘verdrongen herinnering’ aan de orde stelt, wordt het beeld nog gecompliceerder. Goede voorbeelden verlevendigen overigens de theoretische beschouwingen.

Rechts- en waarheidsvinding blijven boeiende, maar ook ingewikkelde, onderwerpen.(!)

In het tweede deel van het boek wordt de lezer ondermeer geconfronteerd met theoretische beschouwingen over het strafrecht en vervolgens worden een aantal spraakmakende zaken besproken, althans in het licht van gedane c.q. te verwachten herzieningsverzoeken. Dat dat laatste niet altijd past binnen bestaande juridische kaders wordt goed voor het voetlicht gebracht. Of het pleidooi voor een aparte herzieningskamer nu wel zo serieus moet worden nagestreefd is overigens nog de vraag. Vaak kan door het stroomlijnen van procedures en bevoegdheden -denk aan beter toetsing van bewijsmiddelen- nog veel gerepareerd worden. Iemand zal toch het laatste (juridisch)oordeel moeten hebben. Misschien dat ook de schrijver over dit onderwerp nog eens moet nadenken.

Uiteindelijk is het dít deel van het boek dat inspireert tot verdere overdenking. Veel komt aan bod: opzet en schuld, misdaad en straf, belastingmoraal en de rol van de rechter.

Een kort woord over de toegankelijkheid van de beschreven stof. Om aan te geven hoe deze is geredigeerd, de volgende alinea: ‘Vooralsnog moet de conclusie luiden dat een rechtvaardiging van vergelding als een legitiem strafdoel ons ofwel opzadelt met een petitio principii, ofwel met een cryptoconsequentionalistisch standpunt’. Ik bedoel maar …..!… (mais)

Een bundel bestaande uit eerder gepubliceerde teksten over recht, psychologie en moraal. De bijdragen over de psychologie zijn naar mijn mening wel erg gedateerd; lezen over de richtingenstrijd tussen behavioristen en cognitivisten is toch niet het meest boeiende dat ik mij kan voorstellen. Aardig om te lezen, dat weer wel.

De kritische bijdragen over recht, en met name over het procesrecht en het leerstuk van de rechtszekerheid zijn prikkelend genoeg en hebben hun houdbaarheidsdatum nog niet overschreden.

De bijdragen die onder het hoofdstuk ‘moraal’ zijn opgenomen hebben mij door hun beknoptheid wat minder kunnen boeien. Het essay ‘Een kanttekening bij de naturalistische fout’ daarentegen is een goed gecomponeerde tekst over de vraag waar normen vandaan komen en wat hen vervolgens hun dwingende karakter geeft.

Conclusie: al lezend kun je ‘de stoffering van de bovenkamer’ weer eens kritisch bezien, en dat is winst.… (mais)