Olga Tokarczuk

I'm not sure I found this book very enjoyable and it took me forever to get through it, but it is undeniably an achievement. I found myself getting interested in the story of the Frankists and Jacob Frank while never quite fully understanding what was going on or the full context of it all, having never heard about any of this before. Its incredibly long and the page numbers count backwards which I kind of liked. There is a lot of depth to it, and many characters, a lot of whom change names/religions over the course of the book, so its surprising its a as readable as it is really. The many short chapters and breaks in the narrative also make it manageable, but I do find a lot of it has floated through me without leaving much impression. I found the ending weirdly moving though, and still remember that.… (mais)

Het is al eerder gezegd: een Nobelprijs literatuur krijgen is dodelijk voor de inspiratie en creativiteit. Het lijstje van schrijvers dat er nadien nog iets van gebakken heeft, is eindeloos. Maar Olga Tokarczuk (Nobelprij 2018) blijkt redelijk immuun voor het fenomeen. Met Empusion heeft ze een gave roman afgeleverd met heel veel gothic elementen, en een twist op het einde, zoals we van haar gewoon zijn, maar ook met een filosofische bezinning op het zichtbare en het onzichtbare. Dat ze erg refereert aan de magistrale roman van Thomas Mann, de Toverberg, is intussen een open deur: de jonge Poolse student Mieczyslaw Wojnicz die een kuur komt ondergaan in het gebergte van Silezië lijkt wel heel sterk op Hans Castorp in Davos, inclusief oeverloze gesprekken over het gevoel en de rede.
Maar als al in het tweede hoofdstuk een vrouwenlijk op de eettafel van zijn verblijf blijkt te liggen, is het duidelijk dat Tokarczuk ook uit een ander vaatje gaat tappen. De opeenstapeling van vrouw-onvriendelijke uitspraken door het gezelschap, - zoals Tokarczuk op het einde aangeeft zijn het gewoon citaten van ronkende namen uit de Westerse intellectuele geschiedenis -, is maar één spoor. Dat zal naar het einde toe uitmonden in een onthulling over de vreemde ‘ziekte’ waarmee de teergevoelige Mieczyslaw kampt. Verwant daarmee, maar veel breder, geeft ze via de observaties en reflecties van de jonge man aan hoe ongrijpbaar en ijl (de term is een goed gekozen referentie naar het laaggebergte waar de roman zich afspeelt) de realiteit voor ons is, en hoe we best ook rekening houden met een schaduwkant die verborgen blijft, maar die onherroepelijk ingrijpt in ons leven. Het motto vooraan in het boek, van Fernando Pessoa, kondigde het al aan: “Het zonlicht blijft de regisseur van de waarneembare wereld. Het onbekende loert naar ons vanuit de schaduw”. En het boek is dan ook gelardeerd met passages waarin Mieczyslaw zich oefent in het doorzien van die schaduw, in het verkennen van andere dan ogenschijnlijk rationele benaderingen: “Hij stond nu naakt tegenover de geopende kast. De kleine, gebarsten spiegel boven de wastafel weerspiegelde zijn lichaam, dat in stukjes was opgedeeld, alsof dit beeld een deel was van een grotere puzzel, voor het leggen waarvan ieder van ons een heel leven kreeg. In zijn brein zag hij, als in de ramen van een enorme kamer, welke vormen zijn toekomst zou aannemen. Hij voelde zich talrijk, meervoudig, meerdimensionaal, samengesteld en complex als een koraalrif, als een zwamvlok, waarvan het ware bestaan zich onder de grond bevond”. En zo blijkt deze roman, veel meer dan De Toverberg van Mann, juist af te stappen van het binaire denken (zichtbaar-onzichtbaar/man-vrouw/rede-gevoel,…) en meer fluïde sferen op te zoeken. Dat we daarmee bij een typisch Tokarczuk-thema zijn beland, wordt in dit boek ook geïllustreerd door het – net als in haar vorige boeken – voorkomen van tussenwezens (hier ‘Tuntschi’) die mee zullen bijdragen tot de Walpurnis-achtige ontknoping van het verhaal.… (mais)