Je hebt soms van die romans waarvan je denkt: tja, daar zit van alles in dat echt wel de moeite is, maar spijtig dat het niet helemaal tot zijn recht komt. Dit is er zo eentje. Koen Peeters heeft het levensverhaal van zijn vroegere professor antropologie Remi tot uitgangspunt genomen: zijn jeugd als boerenzoon in de Westhoek, de drang om zich te ontworstelen aan dat milieu, zijn intrede bij de jezuïeten en zijn vertrek naar Congo, zijn fascinatie voor de onbegrijpelijke, duistere kant van de Afrikaanse psyché. Hij laat Remi daar uitgebreid over vertellen en dat is absoluut een verhaal dat boeit en raakt. Tegelijk verweeft hij het met de tocht van de verteller zelf, langs de plaatsen waar Remi is gepasseerd, en met zijn eigen spirituele reis, op zoek naar zichzelf, als een soort afspiegeling van de weg die zijn prof heeft afgelegd. Heeft Peeters hier hetzelfde dubbelverhaal-procedé willen toepassen als Stefan Hertmans in zijn prachtige “De bekeerling”? Verschillende recensenten suggereren dat; ik weet alleen dat het in deze roman niet werkt. Vooral de overdaad aan antropologische informatie en de voortdurende verwijzingen naar Jacques Lacan (zonder dat dat echt wordt uitgelegd) zijn storend. Zoals een andere recensent schrijft: de voortdurende wissel van vertelperspectief doet het verhaal haperen, want vooral de beschouwingen van de ik-verteller zitten in de weg. En dat is spijtig.
Wat me geregeld ergerde is dat Peeters vooral clichés en open deuren bevestigd: in zijn slotparagraaf beklemtoont hij dat hij “helemaal niet het zogenaamd zwarte, het primitieve, het hart van de duisternis in hen” in de verf wilde zetten. Maar dat is net wat hij wél doet, met allerlei verhalen over mensenetende krokodillen, heksen en kwaadaardige fetisjen. Bovendien zijn er geregeld bedekte verwijzingen naar hoe goed het vroeger in Congo was onder de Belgische kolonisator en wat een chaos nu.
Maar de focus van Peeters is natuurlijk eerder introspectief-beschouwend: de grote verwantschap tussen het ongrijpbare van het desolate boerenbestaan in de Westhoek (met zijn eigen idioom, zijn onuitgesproken geheimen en het oorlogsverleden), en het mysterieuze in het leven van de Yaka (met zijn magie en exotische rituelen). Op beide plaatsen, wordt er geworsteld met ‘daimonen’, confrontaties met het andere en de andere die mensen tot een beter inzicht in hun eigen leven brengt, en hen dwingt een andere weg in te slaan. Zoals gezegd, dat is allemaal boeiende materie. Maar het lijkt me dat Peeters er zich in beide gevallen (zowel in het verhaal van de prof Remi als in dat van de ik-verteller) vanaf maakt met dezelfde fatalistische boodschap: “het is wat het is, en dat is het”. Het ligt wellicht aan mij, maar ik vind dat maar pover. ( )

Het grote voordeel van literaire prijzen, naast een verkoopimpuls, is dat boeken die ten onrechte aan je aandacht zijn ontsnapt weer boven komen. Zonder de ECI Literatuurprijs had ik waarschijnlijk nooit De mensengenezer van Koen Peeters gelezen en dan was ik verstoken gebleven van deze prachtige, fascinerende roman.
In een knap gecomponeerd verhaal gaan we mee op reis met Remi: van het boerenbedrijf in de Vlaamse Westhoek, waar de lucht nog vol zit met de geesten van de slachtoffers uit de Grote Oorlog tot aan de binnenlanden van Congo, waar de voorouderlijke geesten hun stempel blijven drukken op de gemeenschap. Het vertelperspectief wisselt tussen Remi en een voormalige student die zijn verhalen aanhoort vijftig jaar later waardoor je niet alleen met de hoofdpersoon meeleeft maar ook meemaakt wat zijn reis voor impact heeft gehad op de omgeving. Dit vormt een bedwelmend geheel: een zoektocht naar genezing in twee ogenschijnlijk totaal verschillende landen die laat zien dat sommige zaken universeel zijn. ( )