Een bijzonder verslag van binnenuit. Joris van Casteren bracht zijn jeugd door in Lelystad. In afwisselende hoofdstukken beschrijft hij die jeugd, uitmondend in kleine criminaliteit, en het ontstaan van Lelystad, de politiek, de besluitvorming en waar het mis ging. Het laatste deel van het boek beschrijft zijn terugkeer als journalist naar Lelystad: hij zoekt zijn klasgenoten en buren op. Iedereen die er is blijven wonen, komt over als een loser. Terecht gekomen in de criminaliteit, misbruikt, altijd daar blijven hangen ... Het is een treurig beeld. ( )

Hier bespreek ik mijn reserve, ondanks de 3 1/2 ster waardering.

Van Casteren doet me daarin aan Grunberg denken. Niet de herhaling als stijlmiddel, bij Van C. is het - voor de snelle/geboeide doorlezer als ik - soms wat overbodige geheugensteun, de wens van iets sterkere redactie oproepend.

De overeenkomst zit hem allereerst in een ergernis, dezelfde ergernis, neem ik aan, die de filosoof Dohmen Grunberg cynisch deed noemen. Beide ensceneren hun ogenschijnlijk oordeelloze zinnen zo, dat hun oordeel in de selectie van 'feitelijke' zinnen zit.

Het vermjden van subjectiviteit heeft bij beiden de schijn van 'de wereld is zo complex, ik ben niet meer zo naïef om met een oordeel klaar te staan'. Er klinkt een stille wanhoop in mee, beoogd. In het negatief hiervan verschijnen beide als aanmatigende adolescenten, ,em>wel met een zwak voor het absolute. Want oordelen doen ze, maar ze immuniseren zich tegen kritiek.

Grunberg en Van Casteren zijn allebei het type Holden Caulfield. Ze willen niets minder dan daarmee vergeleken worden. ZIj zuiverheidsminnaars? Ja.

Toch drieëneenhalve ster en geplaatst bij fictie. Het boek werkt op je in, door de stijl. Tegengif tegen simplistisch links vooruitgangsdenken.

Anonieme hoofdfiguur is dezelfde onderklasse die ook in de boeken van Dalrympe in het zonnetje staat. Dit is het materiaal waarmee maatschappelijke dromen gerealiseerd moeten worden.

Je denkt ongemerkt : Van Casteren zal wel conservatief zijn. Maar dat is niet zo. Van Eesteren, beoogd ontwerper van Lelystad, komt er niet slecht vanaf. Het - ingehouden, natuurlijk - negatieve oordeel treft vooral de geestloze ingenieurs van de Rijksdienst.

Wel is Van Casteren tegen het simplistisch linksisme van de 70s. Links en esoterisch lijken haast twee loten van dezelfde stam.

Nogal vaak vermeldt Van Casteren dat de wegen in Lelystad recht en de bomen aangeplant zijn. De suggestie is dat de ontsporing van de bevolking daarmee op een of andere wijze in verband staat, alsof de omgeving ziekmakend is. Dit vind ik een vorm van romantiek. Het blijft bij een suggestie (door de vele herhalingen). Want ernaast geeft Van C. de prozaïsche verklaring: Lelystad wilde meer inwoners en voerde een laagdrempelig toelatingsbeleid, wat arme mensen aantrok.

Ook het het vandalisme van de jonge Joris heeft trekken van een creatief verzet tegen een geestdodende omgeving - hoewel hij geen van zijn vernielingen of graffiti-uitingen de schijn van creatieve uiting meegeeft.

De manier waarop Van Casteren zich neerzet in verhouding tot zijn ouders en omgeving, lokt het beeld van de 'lone wolf' uit, half alien op bezoek op een krankzinnige planeet, half man die geen bindingen aangaat met andere mensen.

Dohmen stoort zich - vul ik in - aan de onwaarachtigheid (ja, rottig groot woord) van Grunberg en het zich immuniseren voor het gesprek door standpunten en argumenten te verstoppen in de selectie van materiaal en het 'lullig' wegzetten van mensen. Van dat laatste heeft Van Casteren ook een handje, hoewel bij hem hun lotgevallen vooral een gevoel van algehele treurigheid van het bestaan oproepen, mensen zijn niet in staat tot een betekenisvol contact met elkaar en er valt ook weinig tegen te doen.

De positie van Van Casteren blijft het gehele boek door onduidelijk. Hij lijkt als adolescent niet verstoten, niet op school mislukt, niet echt onderdeel van de 'onderklasse' waarvan hij toch deel uitmaakt. Het beeld van hem in het winkelcentrum met een gedichtenbundel van de Vijftigers en een fles goedkope wijn heeft iets treurigs, alsof een vlucht vooruit. De misère die hij ontvlucht is dan: leraren met jaren 70-'onverschiiligheid vermomd als vrijheid, en ordelijke vader die wat geestdodend is', een moeder die lesbisch wordt, met inbegrip van de nodige komende en gaande vriendinnen, bijna alle met een probleem of nuk, en die in het sociale werk actief - alsof iedereen in de 70s kloon van elkaar was.

Op het eind vliegt van Casteren in een vliegtuigje boven Lelystad. Hier zie je de feitelijke stijl knarsen, tegen zijn grenzen aanlopen. Feitelijk wil Van Casteren volgens mij toe naar waartoe vliegtochtjes altijd verlokken. "Vanaf grote hoogte lijkt het menselijk gedoe van weinig belang". Maar stellingnames zijn bij hem taboe. Dus blijft hij wat hangen in beschrijvingen, het nog eens opsommen van plekken waar dit en dat gebeurd is.

Hij lijkt daarvan af te wijken door te vermelden dat hij het opneemt voor Lelystad tegen de piloot. Maar je kunt dat ook inpassen in het Grunbergcynisme: 'ik ben zelf al net zo hypocriet' ('maar er tenminste eerlijk over' - Holden Caulfield weer om de hoek). Hetzelde voor de scène waarin de jonge Joris een meisje heeft dat seks met hem wil. Haar voortvarendheid doet hem op de vlucht slaan. Van Casteren wil, vul ik in, vooral niet de vertedering van 'gevoelige, nog wat onschuldige jongen'. In de scène moet hij als 'wat lullig' weggezet.

Het boek bemiddelt sterk een gevoel van treurigheid en dat is de kracht ervan. De mens is krom hout dat niet recht te buigen is. Niet krom uit kwaadaardigheid maar door fabrieksfouten.

Maar waag het niet over 'volksverheffing' en 'investeren in mensen' te spreken. ( )