Xavier de Maistre (1) (1763–1852)

Als je een boektitel een paar keer tegenkomt in andere lectuur kan je er wel eens nieuwsgierig naar worden en dat overkwam mij met het boek Reis door mijn kamer van Xavier de Maistre.

In het boek Reis in drukken staat het onder ‘reizen voor bibliofielen’ en ook Gerrit Komrij noemde het boek in zijn Verzonken boeken en ik raakte geïntrigeerd. Een reisverslag door een kamer in maar liefst tweeënveertig hoofdstukken.

Wellicht waren door deze aanbevelingen de verwachtingen te hoog gespannen, want het viel mij een tikje tegen. Het aantal hoofdstukken klopt, maar als het boekje 166 pagina’s telt en er ook twee bladzijden zonder leesstof tussen ieder hoofdstuk zitten begrijpt u dat er niet heel veel overblijft. Dat hoeft nog geen probleem te zijn als het gebodene van hoge kwaliteit is maar daar kom ik nog op terug.

Allereerst, wie is Xavier de Maistre en hoe kwam hij tot dit boek? Hij werd op 8 november 1763 geboren in Chambéry in het hertogdom Savoye. Dat maakte deel uit van het koninkrijk Sardinië en was Frans georiënteerd, samen met Piëmonte dat weer Italiaans gezind was. Die twee gingen niet altijd goed samen en waarschijnlijk ging de Savoyaard De Maistre een duel aan met de Piëmontees Patono de Meïran, dat hij nog won ook.

Het kwam hem echter wel op tweeënveertig dagen huisarrest te staan en dat leek hem een mooi moment om dit boek te schrijven. Toch op reis, maar door zijn kamer. Volgens eigen zeggen doet hij velen hiermee een plezier;

Een onuitsprekelijke voldoening maakt zich meester van mijn hart, wanneer ik denk aan de talloze ongelukkigen die ik een probaat middel tegen de verveling aan de hand doe en verlichting schenk voor de pijnen die zij te verduren hebben.

U moogt hem wel dankbaar zijn dus. Hij begint zijn reis ook vrij concreet met de beschrijving van zijn bed en noemt het een met bloemen versierde wieg, de troon der liefde en tenslotte een graf. Dat mag allemaal natuurlijk. Belangrijker is dat hij u even moet uitleggen wat het systeem van ‘de geest en het beest’ inhoudt, want;

Die metafysische ontdekking is…zo van invloed op mijn denken en doen, dat het heel moeilijk zou zijn dit boek te begrijpen, als ik niet aan het begin de sleutel zou geven.

Concreet, en voor lezers begrijpelijk; als u een boek leest en uw gedachten dwalen af dan is uw geest met die gedachten bezig, terwijl uw geest zijn metgezel het beest heeft opgedragen verder te lezen. Onderaan de pagina heeft u geen idee meer wat u net eigenlijk hebt gelezen. Zo kunt u ook, en dat overkomt hem zelf, uw handen branden bij het roosteren van een broodje boven het vuur.

Eindelijk gaat hij dan op pagina 40 op reis, zij het met kleine stapjes. Geen grap, hij doet dit door zijn leunstoel langzaam pootje voor pootje vooruit te bewegen. Hij staat stil bij enkele portretten in zijn kamer, in het bijzonder van een glimlachende jongedame die, waar je je ook maar bevindt in de ruimte, je altijd met haar ogen volgt. Alsof hij de Mona Lisa zelf in huis heeft hangen. Ook staat hij stil bij de lijst met het portret dat echt iedereen mooi vindt; zijn spiegel. Okay, een leuke vondst.

U merkt waarschijnlijk dat ik het niet een heel sympathiek heerschap vindt en dat klopt. Hij vergeet zijn bediende geld te geven om een borstel te kopen en foetert hem uit. Hij heeft wel berouw als hij erachter komt maar het helpt niet echt. Als hij stilstaat bij de behoeftigen die buiten moeten leven is dat sympathiek, maar het moet meteen weer in de overtreffende trap;

Ik wou dat deze bladzij van mijn boek in het ganse heelal bekend werd; ik wou dat men wist dat in deze stad, waar alles weelde ademt, op de koudste winternachten talloze ongelukkigen onder de blote hemel slapen met hun hoofd op een steen of op de drempel van een pallazzo.

Er zijn niet zoveel concrete voorwerpen waar hij zjin gedachten over laat gaan. Een gedroogde roos, zijn schrijftafel met al zijn brieven en geschreven verhalen en een mager hoofdstuk over de boeken in zijn bibliotheek. Over dat laatste zou je wat mij betreft een heel boek kunnen schrijven maar hij laat het na. Terwijl hij het wel kan naar eigen zeggen;

Ik zou nooit uitgepraat raken als ik ook maar een duizendste deel zou willen beschrijven van de zonderlinge gebeurtenissen die mij overkomen als ik in de buurt van mijn boekenkast rondreis; de reizen van Cook en de verslagen van zijn reisgezellen, doctor Banks en doctor Solander, hebben niets om het lijf vergeleken met mijn avonturen in dit ene vertrek.

Het kan natuurlijk zijn dat mijn eigen beest mijn geest vertroebelt en ik het merendeel van die avonturen over het hoofd heb gezien. Toch vind ik de kwaliteit van het gebodene niet heel bijzonder. Evenwel is het boek doorlopend veel gelezen en wordt het dus vaak genoemd. Door vertaler en de schrijver van het nawoord Paul de Bruin zelfs als een intelligent produkt van de Verlichting én de Romantiek en als voorloper van romantische dichters als Charles Nodier en Gérard de Nerval. Dat mag zo zijn, ik beleef het als een licht vermakelijk curiosum.

Vertaling; Paul de Bruin… (mais)

Che libriccino delizioso che è Viaggio intorno alla mia camera! Perfetto se amate i classici, ma volete leggervi qualcosa di più leggero durante i mesi più caldi. Si tratta, infatti, della descrizione, sotto forma di “viaggio”, della stanza nella quale fu confinato l’autore per quarantadue giorni in seguito a una condanna ai domiciliari per aver partecipato a un duello.

Non fu neanche scritto per la pubblicazione: De Maistre non aveva velleità letterarie, un po’ per carattere, un po’ perché probabilmente pensava che quel talento fosse stato riservato al fratello maggiore, Joseph, famoso soprattutto per Le serate di Pietroburgo, un dialogo che è il capolavoro del pensiero reazionario, dove si criticano Voltaire e Locke, si proclama la superiorità della teologia sulla scienza e la Rivoluzione francese è il Male Assoluto. Insomma, un libro importante che sta nella mia LdLdL, ma che non ho alcuna fretta di iniziare a leggere, visto che io e Joseph non la vediamo proprio nello stesso modo...

Certo, nemmeno Xavier brilla per progressismo, ma Viaggio intorno alla mia camera si presenta più come una chiacchierata che potreste fare con un caro amico tradizionalista, ma con un garbato senso dell’umorismo, piuttosto che con un inquietante bacchettone che non riconosce una battuta nemmeno se gli fa contorsioni davanti.

Infatti, il resoconto del viaggio è per lo più ironico e, quando De Maistre tocca temi importanti e toccanti, come la morte di un carissimo amico, lo fa con delicatezza e dolcezza, chiedendo anche scusa al lettore per avergli chiesto qualche lacrima, visto che aveva promesso di mostrare solo il suo aspetto ridente.

Mi dispiace molto che Viaggio intorno alla mia camera non sia più conosciuto, letto e apprezzato (sebbene la mia copia della biblioteca abbia un’aria piuttosto vissuta): poi faccio un giro su IBS e scopro che la traduzione in italiano è fuori catalogo (in compenso, c’è quella in inglese). Ci mancherebbe: sia lode alle biblioteche che ci permettono di leggere libri dalla così breve vita sul mercato editoriale!… (mais)